پایگاه آموزشی و اطلاع رسانی مهندسی پزشکی

آشنایی با فیزیولوژی دندان

 

دندان بهترین نقش و سخت ترین ساختار را در فك انسان و بسیاری از جانوران مهره دار دارد. عمده ترین كاربرد دندان ، تكه تكه و آسیاب كردن غذا ها می باشد. علاوه بر این ، دندان در انسان ها نقش بسیار مهمی در تكلم و ادای صحیح كلمات ایفا می كند.

هر فرد در دوره زندگیش دارای دو سری دندان می شود:
1- دندان های شیری
2- دندان های دائمی

تعداد دندان های شیری بیست عدد بوده كه به طور مساوی در هر فك جای می گیرند. پس از مدتی سی و دو دندان اصلی به مرور جایگزین دندان های شیری می گردند. از آنجا كه دندان های شیری پایه و اساس دندان های اصلی و دائمی هستند ، مراقبت از آن ها و رعایت اصول بهداشت دهان و دندان ضروری می باشد.

سی و دو دندان دائمی به شرح زیر تقسیم بندی و نامگذاری شده اند:
دندان های پیش: به چهار دندان جلویی در فك بالا و پائین (جمعاً هشت دندان) ، دندان های پیش گفته می شود. دندان های پیش بزرگ ، تخت و دارای لبه تیز و باریك هستند كه برای بریدن لقمه كاربرد دارند. دندان های پیش تك ریشه ای هستند.

دندان های نیش: در طرفین دندان های پیش ، دندان های نیش قرار دارند. شكل و ساختار آنها ضخیم و برجسته است كه منتهی به یك سر تیز و برنده می شوند. این دندان ها برای بریدن قطعات گوشت بسیار مناسبند.

دندان های آسیای كوچک: كنار هر دندان نیش ، دو دندان آسیای كوچك ( جمعاً هشت عدد) قرار دارند كه فاصله بین دندان های نیش تا آسیای بزرگ را پر می كنند. سطح روی آن ها پهن و تخت و لبه های آن ها تیز و عاج دار می باشد. دندان های آسیای كوچك كنار نیش ها ، دو ریشه ای و دندان های آسیای كوچك كنار آسیاهای بزرگ ، تك ریشه ای هستند. در فك پائینی تمامی دندان های آسیای كوچك تك ریشه ای می باشند.

دندان های آسیای بزرگ: سه دندان آخر در طرفین فک های بالا و پائین دندان های آسیای بزرگ هستند كه شمار آن ها جمعاً ‌به دوارده عدد می رسد كه به ترتیب آسیای اول ، دوم و سوم نامیده می شوند. دندان های آسیای اول دقیقاً ‌كنار دومین دندان آسیای كوچك قرار داشته و به دندان های آسیای شش سالگی هم معروف می باشند.
دندان های آسیای بزرگ سوم كه به دندان عقل نیز معروف می باشند ، در انتهای فك ها واقع شده و معمولاً بین 16 تا 20 سالگی شروع به در آمدن می كنند. از آنجایی كه دندان های عقل آخرین دندان هایی هستند كه در می آیند ، عمدتاً ‌روی فك جای كافی برای رشد آن ها باقی نمی ماند. اگر دندان ها بهم فشرده و فك كوچك باشد ، ممكن است دندان های عقل زیر سایر دندان ها یا استخوان فك نهفته شوند. اگر تنها قسمتی از دندان عقل در بیاید ، ایجاد درد و ناراحتی خواهد كرد كه در آن صورت باید با جراحی از دهان خارج شود.
بین دندان های عقل و آسیای بزرگ اول ، دندان های آسیای بزرگ دوم یا دندان های آسیای دوازده سالگی وجود دارد. دندان های آسیای بزرگ ، دندان های درشتی هستند كه سطح آن ها پهن بوده و برای آسیاب كردن و جویدن غذا كاربرد دارند. آسیاهای بزرگ واقع بر روی فك بالایی ، ریشه های مجزا دارند ولی دندان های آسیای بزرگ فك پائینی ، دو ریشه ای هستند.

دندان از چه بخش هایی تشكیل شده است؟

تاج: بخش فوقانی دندان كه خارج از لثه قرار دارد ، تاج نامیده می شود. شكل ظاهری تاج بنا به نقش دندان نفاوت می كند. برای مثال ، لبه دندان های پیش و نیش كه بیشتر برای بریدن غذا به كار می روند ، تیز بوده ولی لبه دندان های آسیا كه برای آسیاب كردن غذا كاربرد بیشتری دارند ، عموماً پهن و تخت می باشند.

خط لثه: مرز اتصال لثه و تاج دندان می باشد. در صورت عدم مسواك زدن و نخ كشیدن كافی و به موقع ، جرم و پلاك روی خط لثه تجمع كرده و باعث بیماری می گردد.

مینا: خارجی ترین لایه دندان ، مینا نام دارد. اگر پوسیدگی مینا گسترش یابد می تواند به عاج برسد ، جایی كه از آنجا میلیون ها مجرای ریز مستقیماً به مغز دندان راه می یابند.

مغز دندان: لایه نرمی است كه در مركز تمام دندان ها قرار دارد و در آن بافت های عصبی مویرگ های خونی موجود هستند. اگر پوسیدگی به مغز برسد ، دندان دردناک می شود.

 

مشكلات رایج دهان و دندان:

1- پوسیدگی

اگر هرگز غذا نمی خوردیم و دندان هایمان را روزی دو بار مسواك می زدیم ، هرگز دندان هایمان فاسد نمی شد.
پوسیدگی های دندانی به طور مستقیم با شیوه زندگی ، عادت های غذایی ، میزان مراقبت های بهداشتی از دهان و دندان ، وجود فلوراید در آب و خمیر دندان و ... بستگی دارد. توارث نیز نقش مهمی را در مستعد بودن دندان به پوسیدگی ایفا می كند.
در یك دهان تمیز ، بلافاصله پس از مسواك زدن یك لایه پوششی نازك میكروسكوپی كه منشاء آن پروتئین های موجود در بزاق می باشد ، بر روی دندان ها ایجاد می شود. بلافاصله پس از ایجاد این لایه ، میكرو ارگانیسم ها روی آن می چسبند و بر روی دندان ایجاد پلاك می نمایند.
در این مرحله ، pH دهان حدود 6.2 تا 7.0 است. اگر pH دهان به زیر 5.5 برسد ، مینای دندان قسمتی از مواد معدنی خود را از دست می دهد و آمادگی برای شكسته شدن پیدا می كند. اگر pH خیلی پائین بیاید ، حتی مغز دندان كه درون لثه مستقر است ، دچار آسیب می شود. خوردن غذاهای شیرین به علت وجود قندهای هیدروكربنی در داخل ساختار خود می تواند تحت تأثیر آنزیم های موجود در بزاق تولید اسید كرده و pH دهان را پایین بیاورد كه اصطلاحاً به این گونه مواد قندی ، كربوهیدرات های قابل تخمیر گفته می شود.
علاوه بر تأثیر آنزیم ها بر كربوهیدرات ها ، باكتری های موجود در دهان نیز به مواد قندی علاقه داشته و نتیجتاً فعالیت آن ها نیز تولید اسید را دو چندان می كند. تولید اسید بیشتر به معنای فساد سریعتر دندان ها است.

انواع پوسیدگی دندان عبارتند از:

پوسیدگی تاج: این نوع پوسیدگی هم در كودكان و هم در بزرگسالان به شدت شایع است و بیشتر روی سطوح افقی دندان ها ظاهر می شود.

پوسیدگی ریشه: با افزیش سن ، لثه ها شروع به عقب نشینی می كنند. از آنجا كه آن قسمت از دندان كه زیر لثه مخفی بوده و پس از عقب نشینی پدیدار شده است ، فاقد مینا می باشد ؛ در مقابل پوسیدگی و فساد بسیار آسیب پذیر است.

پوسیدگی مجدد: اطراف دندان پر شده ، محل مناسبی برای تجمع پلاك ها و در نتیجه پوسیدگی مجدد است.
اشخاصی كه دچار خشكی دهان هستند به علت كمبود ترشح بزاق ، بیشتر در معرض پوسیدگی قرار می گیرند. پوسیدگی را باید جدی گرفت ؛ چرا كه اگر به موقع درمان نشود ، می تواند به عصب دندان لطمه زده و منجر به آبسه لثه گردد.

چطور می توان از وجود پوسیدگی دندان مطلع شد ؟
تنها یك دندانپزشك می تواند وجود پوسیدگی را در دندان تشخیص دهد. چرا كه ممكن است پوسیدگی در داخل دندان اتفاق افتاده باشد و به طور ظاهری قابل رؤیت نباشد.

2- پلاک دندان
پلاك یك لایه نازك و بی رنگ است كه از تجمع دائمی باكتری ها و مواد قندی بر روی دندان ایجاد می شود. اگر پلاك ها به موقع از سطح دندان ها پاك نشوند ، می توانند به پوسیدگی و بیماری های لثه منجر شوند.

چگونه می توان از وجود پلاک مطلع شد ؟
باكتری های فراوانی در دهان وجود دارند كه از مواد غذایی و تركیبات موجود در بزاق تغذیه می كنند. پس از صرف هر غذا ، اسیدهایی كه از باكتری های روی پلاك ها تولید می شوند ، می توانند به دندان صدمه زده و ایجاد حفره نمایند. اگر پلاك به موقع تحت درمان قرار نگیرد ، می تواند باعث بیماری های دندان یا تورم و خونریزی لثه ها گردد.

3- جرم دندان

جرم دندان كه گاه منشاء آهكی دارد ، در واقع پلاكی است كه سخت شده است. اگر جرم در خط لثه ایجاد شود می تواند آن را دچار بیماری كند. جرم دندان زمینه را برای ایجاد پلاك های دندانی تسهیل می كند.
علاوه بر این كه جرم دندان بر زیبای ظاهری شخص لطمه می زند ، به علت ساختار متخلخلش مستعد جذب مواد رنگی از سیگار ، قهوه ، چای و ... است .

چگونه می توان جرم دندان را تشخیص داد ؟
برخلاف پلاك كه بی رنگ است ، جرم دندان كاملاً قابل تشخیص است. علامت مشخصه آن وجود لكه های زرد یا قهوه ای بر روی دندان و لثه می باشد.

4- بیماری لثه
 
بیماری لثه با ورم و آماس لثه شروع می شود كه بیماری در این مرحله به راحتی قابل درمان است. علائم ورم و التهاب ، حساسیت و خونریزی هنگام مسواك زدن می باشد. ممكن است مراحل پیشرفته بیماری لثه به از دست دادن دندان ها بیانجامد.
سلامتی لثه ها بر سلامتی عمومی بدن تأثیر گذار است. مطالعات و بررسی های اخیر وجود رابطه میان بیماری لثه و بیماری های دیگر مانند دیابت ، بیماری قلبی و زایمان زودرس را نمایان ساخته اند.

5- بوی بد دهان

امروزه 40% از جمعیت جهان از مشكل بوی بد دهان یا Halitosis رنج می برند.

بوی بد دهان ممكن استبه علل زیر ایجاد شود:

1- مواد غذایی ، باقیمانده ذرات غذا در بین دندان ها و همچنین بعضی از مواد غذایی نظیر سیر و پیاز و مشروبات الكلی تولید بوی بد دهان می كنند.
2- بیماریهای دهان و دندان و عدم رعایت كامل بهداشت دهان و دندان می تواند باعث ایجاد بوی بد گردد.
3- خشكی دهان باعث باقیماندن سلول های مرده روی سطح زبان و لثه ها می شود. تجزیه سلول های مرده سبب ایجاد بوی بد می گردد.
4- بیماری ها نظیر عفونت های ریوی ، بیماری های كلیوی ، نارسائی كبدی ، دیابت كنترل نشده ، ترش كردن معده و سكسكه نیز می توانند در پیدایش عارضه خشكی دهان و بوی بد مؤثر باشند.
5- در صورتی كه عفونت های سینوسی از طریق مجرای بینی به گلو راه یابد ، تنفس را بدبو می كند. اگر تنفس كودكی بدبو شد ، ممكن است شیئی كوچكی را در سوراخ بینی خود فرو كرده باشد. برونشیت و عفونت های مجاری تنفسی نیز از سایر عوامل مؤثر در ایجاد این عارضه به شمار می روند.
6- استعمال دخانیات و سیگار كشیدن ، دهان را خشك و تنفس را بدبو می كند و در درازمدت انواع بیماری های دهان و دندان را ایجاد خواهد كرد.
7- ضمن روزه یا رژیم های غذایی سخت به علت كاهش غلظت پاره ای از مواد شیمیایی درخون ، ممكن است مشكل بوی بد دهان ایجاد شود.

بهداشت دهان و دندان: 

داشتن دندان ها و لثه های سالم و دهان خوشبو نتیجه رعایت كامل بهداشت دهان و دندان است كه این امر به مفهوم دارا بودن موارد زیر می باشد:

- دندان های شما تمیز و عاری از بقایای غذا باشند.
- لثه ها صورتی باشند و هنگام مسواك زدن یا نخ كشیدن، دچار خونریزی و درد نشوند.
- بوی بد دهان به صورت یك مشكل دائمی نباشد.

چگونه بهداشت دهان و دندان را رعایت كنیم ؟

یكی از مهمترین عوامل جهت داشتن دندان ها و لثه های سالم و زیبا ، رعایت كامل بهداشت دهان و دندان است. رعایت نكات زیر جهت حفظ سلامت دهان و دندان ضروری است:

- روزانه حداقل دو بار مسواك زدن صحیح و نخ كشیدن
- داشتن رژیم غذائی متعادل و مناسب و مصرف تنقلات هرچه كمتر بین وعده های غذایی
- استفاده از خمیر دندان های حاوی فلوراید
- شتشو با دهانشویه های حاوی فلوراید (در صورت تجویز دندانپزشك)
- استفاده از آب فلوراید دار برای كودكان (در صورتی كه آب فلوراید دار در دسترس نباشد ، می توان از مكمل های حاوی فلوراید استفاده نمود.)

فلوراید چیست ؟
فلوراید یك ماده‌ معدنی طبیعی است كه در پوسته زمین وجود دارد و در طبیعت به وفور یافت می شود. اغلب جهت جلوگیری از پوسیدگی دندان ، فلوراید را به آب آشامیدنی اضافه می كنند. مطالعات اخیر نشان داده است ، احتمال بر ضد پوسیدگی دندان ها در افرادی كه در سنین رشد آب حاوی فلوراید می آشامند ، یك سوم افرادی است كه آب بدون فلوراید می آشامند.

آیا می دانید كه فلوراید تنها برای كودكان نیست ؟

هر كس باید هر روز فلوراید مصرف كند. فلوراید نه تنها برای كودكان بلكه برای تمام سنین سودمند است.
برخی از مردم فكر می كنند كه بروز پوسیدگی دندان با افزایش سن امری طبیعی است ولی آیا می دانید كه این فكر درستی نیست؟
فلوراید به دو طریق از پوسیدگی دندان ها جلوگیری می كند:

- فلوراید در استخوان ها و دندان های درحال رشد كودكان تجمع می كند و به سفت شدن مینای دندان ها قبل از پیدایش آن ها كمك می نماید.
- فلوراید در سفت شدن مینای دندان بزرگسالان مؤثر است.

روش صحیح مسواک زدن

- برس مسواك را با زاویه 45 درجه نسبت به خط لثه قرار دهید و سطوح بیرونی دندان ها را با حركات چرخشی مسواك كنید.
- به آرامی سطوح زبان را مسواك بكشید تا عاری از باكتری شود و دهان خوشبو گردد.

چند وقت یكبار باید به دندانپزشک مراجعه كنیم ؟

مطابق توصیه سازمان های بهداشت دهان و دندان ، سالیانه دو بار مراجعه به دندانپزشك می تواند از بسیاری از بیماری های دهان و دندان جلوگیری نماید.

تغذیه مناسب چیست ؟

تغذیه مناسب به مفهوم داشتن رژیم غذایی متعادلی است كه بدن شما برای سلامتی به آن نیاز دارد. روزانه با صرف غذا ، بافت های مختلف بدن ساخته و ترمیم می شوند. اگر مواد غذایی كمتر از مقدار مورد نیاز به بدن برسد ، در این صورت بدن مقاومت كمتری در برابر عفونت های دهان خواهد داشت.
كمبود كلسیم ، فسفر و فلوئور در رژیم غذایی كودكان می تواند موجب نامرتب شدن و سستی دندان ها شود.

یک رژیم غذایی متعادل شامل موارد زیر است:
- مقداری كربوهیدرات
- اسیدهای چرب لازم (موجود در چربی ها)
- آمینو اسیدهای ضروری (موجود در پروتئین ها)
- پانزده نوع ویتامین
- در حدود 25 ماده معدنی
- آب

 

 

کلمات کلیدی: biomedical engineering ، مهندسی پزشکی ، آشنایی با مهندسی پزشکی ، معرفی مهندسی پزشکی ، مهندسی پزشکی گرایش بالینی ، مهندسی پزشکی گرایش بیومکانیک ، مهندسی پزشکی گرایش بیوالکتریک ، مهندسی پزشکی گرایش بیومتریال (بیومواد) ، مهندسی پزشکی ایران ، مهندسی پزشکی دانشگاه پیام نور ، پایگاه آموزشی و اطلاع رسانی مهندسی پزشکی ، اخبار و تازه های مهندسی پزشکی ، مقالات مهندسی پزشکی ، آموزش مهندسی پزشکی ، دانلود کتاب های مهندسی پزشکی ، دانلود جزوه های مهندسی پزشکی ، دانلود نمونه سوالات امتحانی مهندسی پزشکی ، فیزیولوژی ، فیزیولوژی دندان ، دندان ، دهان ، لثه ، دندان های شیری ، دندان های دائمی ، دندان پیش ، دندان نیش ، دندان آسیاب ، مینای دندان ، تاج دندان ، مغز دندان ، پوسیدگی دندان ، پلاک دندان ، جرم دندان ، بیماری های دهان و دندان ، بوی بد دهان ، بهداشت دهان و دندان ، دندانپزشکی ، دندانپزشک ، فلوراید ، مسواک ، مسواک زدن صحیح