كاربردهای تجاری فناوری نانو در دندانپزشکی
فنآوري نانو توانمندي توليد مواد ، ابزارها و سيستمهاي جديد با در دست گرفتن كنترل در سطح مولكولي و اتمي و استفاده از خواصي است كه در آن سطوح ظاهر ميشود. با ورود فنآوري نانو به عرصهي دانش بشري و استفاده از آن در پيشرفت علوم زيستي و پزشكي ، علم دندانپزشكي نيز از اين فنآوري بينصيب نمانده است. مواد جديد فنآوري نانو بسيار ريزتر و ميكروسكوپيتر از واحد ميكرو هستند ؛ درنتيجه كاربرد آنها در ترميمهاي دندانپزشكي نسبت به ديگر مواد نتيجهي بسيار بهتر خواهد داشت. در اين مقالهبه كاربردهاي تجاريشدهي فنآوري نانو در دندانپزشكي اشاره ميشود و ضرورت بهكارگيري فنآوريهاي جديدي در دانش دندانپزشكي مورد بررسي قرار ميگيرد.
كاربرد فن آوری نانو در دندان پزشكی
بــــا تــــوجــــه بــــه اهــمــيــــت مــقـــولـــهي دنـــدان ودندانپزشكي پژوهشهاي بيشماري در دنيا جهت رفع مشكلات دنداني انجام ميشود. از جـمـلـه فـنآوريهـايـي كـه طي چند سال اخير عرضه شده و توانسته است تحولات عميقي در زمـيـنـهي پـژوهش وتوليد محصولات مختلف ايجاد كند ، فنآوري نانو است. فنآوري نانو در دنـدانپـزشـكـي ، در سـه حـوزهي مـواد دنـداني ، ســـلامـــت دنـــدان (خــمـيــردنــدان و مـســواك) و تـجهيزات دندانپزشكي كاربرد دارد و بهطور خلاصه ميتوان به نانوكامپوزيتها در ساخت مواد ترميمي ، نانوزيستسراميكها در ساخت دنـــدان مــصــنـــوعـــي ، نــانــوپــوشــشهــا بــر روي ايــمــپــلــنـــتهـــاي دنــدانــي ، نــانــوفـلــوريــدهــا در خميردندانها و نانوذرات نقره در دهانشويهها اشاره كرد.
پـيـشــرفــت فــنآوري نـانـو در حـوزهي مـواد دنداني داراي اهميت ويژهاي است ؛ زيرا گرايش بيماران به سوي درمانهاي زيبايي ، مواد ترميمي زيبا و همرنگ دندان و از جمله سراميكهاي دنداني ، كاربرد بسياري در دندانپزشكي امروزي پيدا كرده است. در سالهاي اخير با پيشرفتهاي به دست آمده در زمينهي تهيهي سراميكهايي با خواص مطلوبتر ، ســرامـيــكهــا در شــاخــههــاي تـخـصصـي گـونـاگـونـي در علـوم دنـدانپـزشكـي مـاننـد دنـدانپـزشكي ترميمي ، پروتزهاي دنداني ، ارتودنسي ، ايمپلنتهاي دنداني (كاشت دندان) و جراحي مورد استقبال وسيع قرار گرفته است. اما علم جديد تنها درعرصهي سراميكهاي دندانپزشكي ، تحول ايجاد نكرده است ، كاربرد فنآوري نانو در ساخت مواد دنداني نيز سبب افزايش استحكام مواد جديد شده است.
در زمـيـنـهي سـاخـت مـواد دنـدانپزشكي عوامل مهمي بايد لحاظ شود تا كيفيت موردانتظار مواد به دست آيد. موادي كه در دندانپزشكي كاربرد دارد ، به سرعت در حال تحول است. يكي از مشكلات موجود در زمينهي دندانپزشكي مواد مورد مصرف است. مواد مورد استفاده در دندانپزشكي بايد از مقاومت بالايي برخوردار بوده و ظـاهـري زيـبـا داشـتـه بـاشـنـد. فـرمـولاسـيـون ضـعـيـف مواد دندانپزشكي باعث ايجاد ناراحتي ، عوارض جانبي و افزايش هزينهي مراقبتهاي سلامتي ميشوند. به همين دلـيـل شـركـتهـا و مـوسـسـههاي مرتبط با مراقبتهاي دندانپزشكي سعي دارند تا مـحـصـولهـايـي بـا كـيفيت و كارايي بالا توليد كنند. پيشرفتهاي نوين در زمينهي فنآوري نانو بهطور قابل توجهي جهت حل اين نيازها مورد توجه قرار گرفتهاند. اميد مـيرود بـا اسـتـفـاده از ايـن فـنآوري مـشـكـلاتـي كـه از قـبـل در زمـيـنـههـاي گوناگون دندانپزشكي ازجمله توليد مواد ترميمي محكم و زيبا وجود داشته است، برطرف شود.
كاربردهای تجاریشده ی فنآوری نانو در دندانپزشكی
تعداد زيادي از محصولهاي توانمندشده با فنآوري نانو ، بهمحصولهاي تجاري تـبـديـل شـده اسـت ؛ انـتـقـال فـنآوريهـاي نـوظـهـور و جـديد توانمندشده با نانو ، از آزمايشگاه به محصولهاي تجاري ، به عوامل زيادي بستگي دارد. برخي از اين عوامل عبارت است از:
1- يكپارچهسازي اين فنآوريها با محصولاتي كه داراي ويژگيهاي قابل تعيين و تكرارپذير هستند
2- هزينه
3- افزايش مقياس توليد براي محصولهاي تجاري
4- توسعهي فنآوريهاي مرتبط
5- فشار بازار
6- پذيرش محصولهاي توانمندشده با نانو از سوي مشتريان
تمامي اين عوامل تعيين خواهد كرد كه آيا فنآوري نانو خواهد توانست از آزمايشگاه به بازار تجاري راه يابد يا نه.
در ادامه به برخي از كاربردهاي فنآوري نانو در دندانپزشكي كه امروزه در عرصهي پزشكي معرفي شدهاند ، ميپردازيم.
پودر براقكنندهی دندان
با اكسايش ذرات و لايههاي غذا كه بين دندانها باقي ميمانند ، بار الكتريكي مثبت و محيطي با pH اسيدي ايجاد ميكنند كه اين محيط به ميناي دندان آسيب ميرساند. بيشتر خمير دندانها اين شرايط را خنثي نميكنند ؛ زيرا آنها به طور مثبت باردار هستند و محيط اسيدي دارند. براي تميزي بيشتر دندان و كاهش قدرت اسيدي آن ، ميكروبريت با آنتي اكسيدان ميكروهيدرين و pH بازي تنظيم شده است. فرآيندي جهت توليد مؤثرتر ميكروهيدرين ايجاد ميشود كه شامل قفسههاي مولكولي با قطر يك تا پنـج نـانـومتـر است كه از تركيبهاي هيدريد سيليكات ساخته شده است. تماس با رطـوبـت ، يـونهـاي هيـدروژن را آزاد كـرده و بـهعنـوان آنتـياكسيـدان عمـل ميكند. مطالعات ، نشاندهندهي عملكرد مؤثرتر و مزاياي بيشتر هيدريد سيليكات به كار رفته در اين محصول نسبت به گذشته است.
خميردندانهای سفيدكنندهی نانويی
شركتهاي سازندهي خميردندان در رقابت شديد با هم هستند تا خميردندانهايي را ارايه دهند كه مشتريان بيشتري را به خاطر خواص سفيدكنندگي بيشتر آن ، جذب كند. خميردندانهاي تازه توسعه يافته مبتني بر نانوهيدروكسي آپاتيت (يكي از انواع كلسيـم فسفات) است كه كاربرد زيادي در ساخت و پوششدهي كاشتنيها دارد. نـانـوهيـدروكسـي آپـاتيـت خـواص مكـانيكـي بـالاتر و زيستسازگاري مطلوبتري نسبت به نمونههاي ميكرومتري از خود نشان ميدهد و اثربخشي بسيار عمدهاي را در زدايش جرمهااز سطح دندان نشان داده است. اين اثرها ممكن است به دليل خواص فيزيكي نانوهيدروكسي آپاتيت باشد كه سطح ويژهي بالاتري نسبت به هيدروكسي آپاتيت با ابعاد ميكرو و در نتيجهي كارايي بالاتري براي جرمزدايي دارد. فرضيهي دوم براي سازوكار نانوهيدروكسي آپاتيتها ، تسريع جرمزدايي معدني است كه در پركردن تخلخلهاي سطح دندان ، درگير ميشود. بنابراين امكان كاهش تيرگي دندا نها به وجود ميآيد.
فنآوري نانو ميتواند سبب افزايش پيوستگي بين ساختار دندان و ذرات پركننده با اندازهي نانويي شود و يك حد واسط طبيعيتر و پايدارتر بين بافتهاي سخت معدني كــاري شــدهي دنــدان و زيـســتمــواد تــرمـيـمــي پـيـشـرفتـه را بـه وجـود آورد. از مـواد تـشـكـيـلدهـنـدهي ايـن خـمـيردندان ، كلسيم پركسايد است كه در اندازهي نانويي به كوچكترين فاصلههاي دنداني نفوذ ميكند. رنگدانههاي دنداني (حاصل از قهوه ، چاي يا تنباكو) به رنگ روشنتردر ميآيند. به آرامي پلاك دندان را پاكسازي ميكنند و به آنزيمها (كلسيم پروكسايد در انداز ههاي نانويي) اجازه ميدهند تا بسيار مؤثرتر و كاراتر عمل نمايد. كلسيم پروكسايد از لحاظ زيستي در دسترس است و اين بدان معنا است كه به طرز بهتري به دندان متصل شده و اثر شديدتري خواهد گذاشت.
كاربرد رزينهای كامپوزيتی و نانوكامپوزيتها در دندان پزشكی
در فنآوري رزين كامپوزيتي ، اندازهي ذره و ميزان حضور ذرات ، بيانگر اطلاعاتي مـهـم بـراي بـهـتـريـن اسـتـفـاده از مـواد كـامـپـوزيـتـي اسـت. تـغـيـير تركيبهاي پركننده ، عمدهترين پيشرفت در تكامل رزينهاي كامپوزيتي بوده است. اين تغيير در ميزان و اندازه پركن است كه عملكرد آن را در جلاپذيري و همچنين پوشش و مقاومت در برابر ترك خوردن كنترل ميكند. فنآوري نانو ميتواند رزينهاي كامپوزيتي با ذرات پركن كـوچـكتـر را تـولـيـد كـنـد كـه در غـلـظـتهـاي بـالاتـر حـل شـده و در سيستم رزيني ، مولكولهاي اين مواد ، ميتوانند طوري طراحي شوند كه هنگام جفت شدن با يك بسپار ، سازگار باشند و خواص منحصر به فردي مانند خواص فيزيكي ، مكانيكي و نوري به وجود آورند.
تهيهی پلاکهای دندانی خودتميزشونده با كمک نانوذرات نقره
پــژوهـشـگــران دانشگـاه تـربيـت مـدرس طـي پـژوهـشـي مـوفـق بـه تـهـيـهي پلاكهاي دنداني داراي نـانـوذرات نقره شدند كه خاصيت خود تــمــيـــزشــونــدگــي دارد و از اسـتـحـكــام بــالايــي برخوردار است. يكي از مشكلات پلاكهايي كـــه امـــروزه در ارتــودنـســي بــه كــار مــيرونــد ، بهداشت آنها است كه بايد بهطور مرتب تميز گردند ، در غير اين صورت احتمال تجمع پلاك مـيـكـروبـي و يـا كـانـديـدا در زيـر پـلاك افـزايش مـييـابـد و از آنـجـايي كه نانوذرات نقره داراي خواص ميكروبكشي و باكتريكشي هستند ، ميتوان از آنها در ساخت مواد دنداني استفاده كرد. در اين روش ابتدا نانوذرات نقره ، به روش احياي شيميايي در حضور احياكنندهي اكريلي تهيه ميشوند. نانوذرات تهيه شده به فاز مايع اكريل افزوده شده و با نسبتهاي معين به پودر متيل متاكريلات افزوده و قالبگيري ميشوند و در نـهـايــت نـانـوكـامـپوزيت دنداني تهيه شده ميتواند به عنوان پايهي مواد دنداني به كار رود كه داراي خاصيت ضدباكتريايي و استحكام بالا است.
چسب دندانپزشكی نانومتری
چسب دندانپزشكي نانومتري جديدي با نام Adper single Bond Plus Adhesive از پركنندههاي سيليكاتي نانومتري تهيه شده كه پيوندي قويتر با ميناي دندان ايجاد مينمايد. هـمچـنـيـن بـراي جـلـوگيري از خوشهايشدن ذرات كـه مـوجـب كـاهـش عـمـلـكـرد مـيشـود ، نيـازي بـهتكـان دادن قبـل از استفاده ندارد. اين محصول كمترين حساسيت را پس از استفاده دارد و بــهعـلــت كــاربــرد اتــانــول در آن نـسبـت بهمحصولهاي معمولي كه در آنها از استون استفاده شده، كمتر تبخير ميشود.
پودر شيشهای نانومقياس برای پركنندههای دندانی
در گـذشـتـه از آلـيـاژهـاي فـلـزي مـانند طلا و مـلـقـمـه بـهعـنـوان پـركـنـنـدهي دنـدانـي اسـتـفـاده مـيكـردنـد. ايـن مـواد هـادي الكتريكي ، گرما و سرما بودند و باعث ايجاد حساسيت در دندان مـيشـدنـد ، هـمچنيـن جيـوهي موجود در آلياژ ملقمـه ، بـهعنـوان معـايب آن به شمار ميرفت. بسياري از بيماران نيز سعي ميكردند از اين ماده براي دندانهاي خود استفاده نكنند ، زيرا تيره بوده و باعث از بين رفتن ظاهر براق دندان ميشدند.
كامپوزيتهاي دنداني از لحاظ اپتيكي بسيار شبيه به مواد طبيعي دندان هستند. اين مواد كامپوزيتي يك رزين بسپاري هستند كه با قرار گرفتن در معرض نور فرابنفش ، سخت ميشوند. پودر شيشه بهعنوان يكي از ابزارهاي كليدي كامپوزيتهاي دنداني استفاده ميشود. پركنندههاي دنداني تا 80 درصد حاوي پودر شيشه است ، اين پودر داراي خواص مكانيكي عالي بوده ، ميتواند به راحتي فشار را تحمل كرده و بهراحتي نيز پرداخت و براق ميشوند. فنآوري نانو در ساخت پودرهاي شيشهاي مخصوص براي پركنندههاي دنداني به كمك ميآيد كه اندازهي ذرات آن در حد 180 نانومتر است. استفاده از مواد پركنندهي كوچكتر و ظريفتر به معني عمر بيشتر پركنندهها و ظاهر بسيار جذابتر آنها است. در اين مواد دنداني ، علاوه بر استفاده از شيشههاي مخصوص بسيار خالص ، اندازهي ذرات نيز بهعنوان يك شاخص كليدي براي كيفيت اين مواد كامپوزيتي مطرح است.
براي توليد راحت اين نانوپودرها، آنها بر روي يك پايهي اپتيكي توزيع شده تا پودرها پس از توليد كلوخهاي نشوند. اين نانوپودرهاي شيشهاي را ميتوان بهمنظور افزايش چگالي بستهبندي ذرات شيشهاي موجود در كامپوزيت ، با ذرات درشتتر ، تركيب كرد. اين كار باعث ميشود تا كاهش حجم ناشي از بسپارش كه در طي آن بسپار در حيـن فـراينـد سخـتسـازي منقبـض مـيشـود كـمتـر شـود. پـودرهـاي شيشههاي توليدشده ، نسبت به اشعهي ايكس غير شفاف هستند ؛ يعني دندانپزشك بهراحتي مـيتـوانـد بـهوسيلـهي اشعـهي ايكـس دنـدانهـاي سـالـم ، پـوسيـده و پـرشده را از هم تشخيص دهد.
افزايش دوام پركنندههای دندان با نانوكامپوزيتهای جديد
دهان يك محيط خشن است ، به همين دليل دندانپزشكان نميتوانند دوام طولاني دندانهاي پرشده را تضمين كنند. بهرغم تلاشهاي فراوان ، يك پركننده ممكن است بـهتـدريـج و تحـت تنشهاي ناشي از گاز گرفتن ، جويدن و آسياب كردن دندانها ، شكسته شود و يا به مرور زمان ممكن است در جايي كه پركننده با دندان پيوند زدهاست ، پـوسيـدگـي تـوسعـه يـابـد. فـنآورينـانـو بـا تـوليـد تـرميـمكننـدههـاي دنـداني كه هم از پركنندههاي امروزي بادوامتر و مستحكمتر بوده و همچنين در برابر پوسيدگي ثانويه مقاومتر هستند ، توان بالقوهاي براي كاهش اين خسارتها دارد.
مشكل پركنندههاي كامپوزيتي ضد پوسيدگي ، ناشي از يك افزودني موجود در پودر است كه براي رهاسازي پايدار ، يونهاي كلسيم و فسفات به آن اضافه ميشود. اين يونها براي دوام طولاني پركننده ضروري هستند ، زيرا آنها نه تنها ساختار بلوري خود دندان را مستحكم ميكنند ، بلكه آن را از اسيدي كه سبب پوسيدگي است و بهوسيلهي بــاكـتـريهـا در دهـان تـوليـد مـيشـود نيـز محـافظـت مـيكننـد. امـا از سـوي ديگـر ايـن تركيبهاي رهاكننده يون ، از نظر ساختاري بسيار ضعيف هستند و باعث آسيبپذير شدن پركننده ميشوند. براي حل اين مشكل يك روش اسپري - خشككننده طراحي شده كه در آن اندازه ذرات اين قبيل تركيبها كه يكي از آنها فسفات ديكلسيم بيآب است ، در حدود 50 نانومتر است كه 20 برابر كوچكتر از ذرات يك ميكروني در يك پودر مرسوم است. بالا بودن نسبت سطح به حجم اين ذرات موجب ميشود كه آنها در رهاسازي يونها ، بسيار مؤثرتر عمل كنند و به اين ترتيب براي ايجاد اثر يكسان ، مقدار خيلي كمتري از اين مواد لازم است. اين امر سبب ميشود كه در رزين ، فضاي بيشتري براي استفاده از الياف تقويتكنندهاي كه پركننده را مستحكم و بادوام ميكنند ، باقي بماند.
پركنندهي نانوكامپوزيتي كلسيمفسفات در يك دندان ميتواند به صورت هوشمند ، عوامل ضد پوسيدگي را رها كند كه دندان را از اسيد تــوليـد شـده بـه وسيلـهي بـاكتـريهـا محـافظـت ميكند. همچنين ميتواند با رهاسازي يونها داخـل نـاحـيـهي نـاكـارآي مـعـدنـي دنـدان ، مـواد معـدنـي از دسـت داده دنـدان را بـازسـازي كند. دنــدانپــزشـكــان بــا مخلـوط كـردن رزيـن مـايـع خالص با پودري كه شامل مواد رنگي ، تقويتي و ديـگـر مـواد اسـت. ايـن پـركـننده را ميسازند و درون حفره دندان قرار ميدهند و با تاباندن نور ، آن را سفت ميكنند.
استفاده از نانو ذرات در ترميم دندان
زيـبــايـي امـروزه در دنـدانپـزشـكـي تـرمـيـمـي جايگاه ويژهاي دارد و استفاده از نانوذرات در ايـن راه ايـدهآل بـه نظر ميرسد. زيبايي زياد به خصوص كه داراي كاربردي راحت و سريع نيز اســـت ، مـهـــمتـــريـــن ويـــژگـــيآنهـــا مـحـســـوب ميشود. از جمله مزاياي استفاده از نانوذرات در تـرمـيـم دنـدانهـا مـيتـوان تـولـيـد پـركـنـنـدهها با جلاي بالا ، حداقل زمان جلا دادن ، پايداري و مـقـاومـت مواد نسبت به ضربهاي مكانيكي ، كـمتـريـن چـسـبـنـدگـي به ابزارها و امكان دقيق تطابق رنگ را نام برد.
نـــانـــوذرات زيـــركـــونــيــوماكـسـيــد كــه داراي استحكام بالا و شفافيت نسبت به نور بوده ، ولي مــــانــــع از عــبــــور اشــعــــه ايــكــــس مــــيشـــود در دنـدانپـزشكـي كـاربـرد دارد. نـانـوذراتـي بـه نـام ديام ، داراي كـاربـردهـاي وسـيع و كارايي بالا هستند. ديام يك سيليكاژل بسيار خالص است كه ذرات آن به هم نميچسبند و بدون تخلخل و داراي وزن حــجــمـــي بـــالا اســـت. ديام بــراي مصارف انساني بيضرر بوده و آميزش پذيري بالايي با رزينهاي با كارايي بالا دارد. با توجه به ايـن ويـژگـيهـا ، امـكـان اسـتـفاده از اين مواد در دنـدانپـزشـكـي بـه عـنـوان پـركـنـنده فراهم شده است. محصولي از نانوذرات سيليكوني توليد شــده كـــه در صــورت اسـتــفـاده در نــانــوكــامـپــوزيــتهــاي دنــدانپـزشـكـي ، بـاعـث سختـي بيـشتـر ، قـدرت خمـش افـزايـش يافته ، شفافيت و ايجاد ظاهري جذابتر ميشوند. به علاوه استفاده از اين نانوذرات ميزان شكنندگي مــواد پــركـنـنــده را بـه انـدازه 50 درصـد كـاهـش ميدهد.
تركيب نانيت اكتيو كه داراي نانوذرات كلسيمفسفات است ، يك مايع حاوي ذرات بيشكل پروتييني جهت مشابهت با مواد زيستي بافتهاي سخت ، است. مطالعات ميكروسكوپي نشان داده است كه استفاده از سوسپانسيون يك درصد نانيت اكتيو باعث تشكيل لايهاي با ضخامت دو ميكرومتر بر روي سوراخهاي عاج دندان ميشود. اين لايه از لحاظ سفتي و خواص شيميايي بسيار شبيه عاج دندان طبيعي است.
استفاده از نانوذرات همراه با ليزر پلاسما در دندانپزشكی
اگر اندازه ذرت تيتانيوماكسيد تا حد اندازههاي نانو (20 تا 50نانومتر) كاهش يابند و بر روي پوست به شكل ژلهاي امولسيوني به كار روند ، داراي خواص جالبي ميشوند. در صورتي كه اين ذرات با پالسهاي ليزر مورد تابش قرار گيرند ، ذرات از هم پاشيده و داراي اثرات جمعي ميشوند. ذرات ايجاد شده خود دوباره به ذرات كوچكتر تبديل ميشوند و اين مسأله باعث ايجاد حركات جنبشي آني ميگردد. بنابراين از اين روند ميتوان در ميكرولايهبرداري بافتهاي سخت استفاده كرد. در اين روش علاوه بر افزايش سرعت و دقت ، كار تميزتر ، صافتر و بدون نياز به بيحسي صورت ميگيرد. ليزر پلاسماي دندانپزشكي كه با نانوذرات تيتانيوماكسيد تلفيق شده ، با استفاده از فـنآوري نانو در چند مورد از درمانهاي دندانپزشكي از جمله درمانهاي لثهاي دنداني ، حذف ملانين لثه ، برش بافت نرم بدون بيحسي ، درمان پوسيدگي دنداني ، برش مينا و برش عاج دنداني مؤثر است.
منبع: ماهنامه فناوری نانو
کلمات کلیدی: biomedical engineering ، مهندسی پزشکی ، آشنایی با مهندسی پزشکی ، معرفی مهندسی پزشکی ، مهندسی پزشکی گرایش بالینی ، مهندسی پزشکی گرایش بیومکانیک ، مهندسی پزشکی گرایش بیوالکتریک ، مهندسی پزشکی گرایش بیومتریال (بیومواد) ، مهندسی پزشکی ایران ، مهندسی پزشکی دانشگاه پیام نور ، پایگاه آموزشی و اطلاع رسانی مهندسی پزشکی ، اخبار و تازه های مهندسی پزشکی ، مقالات مهندسی پزشکی ، آموزش مهندسی پزشکی ، دانلود کتاب های مهندسی پزشکی ، دانلود جزوه های مهندسی پزشکی ، دانلود نمونه سوالات امتحانی مهندسی پزشکی ، نانو ، فناوری نانو ، کاربردهای فناوری نانو ، کاربردهای نانو در دندانپزشکی ، خمیر دندان ، سفید کننده ، کامپوزیت ، نانو ذرات