پایگاه آموزشی و اطلاع رسانی مهندسی پزشکی

هر آنچه از تله مديسين بايد بدانيم

در دهه اخیر پیشرفت‌های زیادی در توسعه فناوری پزشکی از راه دور به عنوان روشی برای مراقبت‌های پزشکی از راه دور که به وسیله ارتباطات رسانه ای مدرن دیجیتال حمایت می‌شود ، انجام شده است. در کشورهای بسیاری سیستم مراقبت‌های پزشکی بیش از پیش به بیمار نزدیک شده است. خصوصاً پزشکی از راه دور در کشورهایی مثل ایران که شبکه حمل و نقل کمتر توسعه یافته است ، وجود پراکندگی جمعیت در بعضی از نقاط کشور و مناطق کوهستانی و صعب العبور ، عدم دسترسی به مراکز تخصصی پزشکی در بسیاری از نقاط کشور و افزایش جمعیت سالخورده و نیازمند به مراقبت‌های ویژه پزشکی ، کمک زیادی به تشخیص سریع بیماری ، اتخاذ تاکتیک‌های درمانی صحیح ، کاهش اتلاف وقت (که دربعضی موارد مانند بیماری‌های قلبی حیاتی است) و کاهش هزینه‌های مربوطه (مستقیم و غیرمستقیم) می‌کند. رشد بی وقفه تکنولوژی و دسترسی همگانی به سیستم‌های ارتباطی و کامپیوتری ، افق‌های جدیدی را در علم پزشکی گشوده است و غیر ممکن‌ها را ممکن می‌سازد.

استفاده از اطلاعات پزشکی توسط ابزارهای ارتباطی ، جهت تأمین بهداشت ، مراقبت‌های درمانی یا آموزش بیمار با هدف ارتقاء وضعیت بیمار پزشکی از راه دور نامیده می‌شود و بنابراین تعریف ، می‌توان تله تراپی را درمان بیماران از راه دور با بهره‌گیری از تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات و با هدف افزایش کیفیت درمان و کاهش هزینه های آن نامید. ضرورت استفاده از سیستم پزشکی از راه دور و تله تراپی در موارد زیر ، به روشنی مشخص است:
1- روی کشتی
2- در هواپیما
3- در مناطق جنگی
4- در زندان ها و مناطق دور
با توجه به اینکه امکان حضور پزشکان متخصص و مجرب در مکان های فوق دشوار است ، به کار بردن روشی برای بهره مندی از تجربیات و دانش متخصصان در این محل‌ها لازم است. از طرفی در بسیاری موارد افراد به دلیل مشغله‌ها یا سایر علل معمولا پس از چند روز یا چند هفته بعد از بروز علائم بیماری به پزشک مراجعه می‌کنند ، در نتیجه ممکن است بیماری پیشرفته تر شده و درمان آن سخت تر شود. پس اگر به هر صورت خدمات پزشکی سهل تر در اختیار افراد قرار گیرد ، می‌تواند در اجتناب از بروز این معضل مؤثر باشد. با توجه به این نکات پزشکی از راه دور و متعاقب آن تله تراپی می‌تواند کمک مهمی به گسترش بهداشت و سلامت عمومی کند. البته باید توجه داشت که تجهیزات مربوط به سیستم پزشکی از راه دور و تله تراپی ، گران بوده و در برخی موارد استفاده از آن‌ها مقرون به صرفه نیست. اما پیشرفت های بیشتر در تکنولوژی ، باعث ارزان تر و متداول تر شدن دسترسی به امکانات پزشکی از راه دور و تله تراپی خواهد شد.
ارتباطات در سیستم پزشکی از راه دور ، معمولا به دو صورت کلی انجام می‌شود:
ارتباط همزمان: شامل مکالمه مستقیم از طریق تلفن ، ویدئو کنفرانس یا صفحه وب است. در طی این نوع ارتباط بیمار باید در همان لحظه به موضوعات مطرح شده توجه کامل داشته باشد.
ارتباط غیر همزمان: از طریق نامه الکتریکی و مانند آن صورت می‌گیرد. در این حالت امکان استفاده مؤثرتر و منعطف تر از زمان فراهم می‌شود.
با توجه به مطالب فوق پزشکی از راه دور با توجه به نوع ارتباط به چندین روش انجام می‌شود:
1- ارتباط ویدئویی زمان حقیقی
2- ذخیره و ارسال
3-مراقبت بهداشتی و مانیتورینگ خانگی

متداول ترین روش پزشکی از راه دور از طریق ارتباط زمان حقیقی ویدئویی است که با به کار بردن تجهیزات ویدئو کنفرانس و ملحقات تصویربرداری مخصوص مانند Endoscope و ملحقات صوتی مانند گوشی پزشکی الکتریکی و خطوط انتقال با ظرفیت مناسب صورت می‌گیرد.
در روش ذخیره و ارسال خلاصه موضوع به صورت متنی نوشته می‌شود. مثلا در قالب پست الکترونیکی ، تصویر ، یا در صورت لزوم فیلم با دوربین عکس‌برداری یا فیلم‌برداری دیجیتال گرفته می‌شود. مورد با پست الکترونیکی به مرکز بهداشتی ارسال می‌شود. متخصص مربوطه در مرکز ، موضوع را بررسی می‌کند و جواب لازم را به بیمار یا اطرافیان او ارائه می‌کند.
افزایش بیماری های مزمن از یک طرف و تمایل به کاهش طول مدت بستری در بیمارستان و هزینه های گزاف آن از سوی دیگر ، تمایل به مراقبت خانگی از بیماران را افزایش داده است. از دید پزشکی از راه دور ، امکان ارتباط سریع بین بیمارستان و خانه ای که بیمار در آن بستری و تحت مراقبت است وجود دارد. از امکانات اینترنت و وب می‌توان برای این منظور استفاده کرد. علاوه بر این باید در نظر داشت که با پیشرفت تکنولوژی ، تجهیزات پرتابل اندازه گیری الکترونیکی میزان فشار خون ، گلوکز خون ، نرخ تنفس و سیگنال های حیاتی در دسترس عموم است. این موضوع می‌تواند به مراقبت بهداشتی از طریق سیستم های پزشکی از راه دور کمک کند.
پزشکی از راه دور برای مانیتورینگ خانگی پارامترهای حیاتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. به این ترتیب که پارامترهای حیاتی فرد در خانه توسط دستگاه های اندازه گیری ثبت شده و به مراکز بالینی تخصصی ارسال می‌شود.
مانیتورینگ آریتمی های قلبی ، مانیتورینگ گلوکز خون بیماران دیابتی برای کنترل قند خون آن ها ، متصل به کامپیوتر مانیتورینگ وزن در رژیم های لاغری ، کنترل آسم با استفـاده از Peak Flow Meter شخصی ، نمونه های متداول مانیتورینگ پارامترهای فیزیولوژیکی از طریق سیستم پزشکی از راه دور هستند.
سیستم پزشکی از راه دور ، امکان مراقبت خانگی از بیماران دچار نارسایی قلبی را فراهم می‌سازد. مانیتورینگ پیوسته وضعیت بیماران دچار نارسایی قلبی طول زندگی آنان را افزایش می‌دهد. از برنامه های تحت وب برای مرتبط کردن بیماران در منزل و پزشک یا پرستار در مراکز تخصصی کلینیکی استفاده می‌شود. به این منظور ، وزن ، فشار خون ، علائم و سیگنال های حیاتی مانیتور می‌شوند.
در پزشکی و درمان از راه دور ، هم بین پزشک متخصص و بیمار یا اطرافیان او تعادل دوطرفه وجود دارد. فرایند ارتباط دو جانبه شامل گرفتن داده بیمار ، انتقال داده و ارائه جواب مساله به بیمار تعادل نامیده می‌شود. با توجه به این موضوع مؤلفه های اصلی مورد نیاز سیستم پزشکی از راه دور به ترتیب زیر هستند:
1- وسیله ای برای گرفتن اطلاعات
2- وسیله ای برای انتقال اطلاعات
3- وسیله ای برای نمایش اطلاعات
قرار گرفتن این ابزارها به دنبال هم و عملکرد صحیح آن‌ها سخت افزار لازم را  برای سیستم پزشکی از راه دور تعیین می‌کند.

تاریخچه پزشکی از راه دور
در سال 1959 Cecil Whittson ، نخستین برنامه پزشکی از راه دور عملی را راه اندازی کرد. هدف این  برنامه ، مراقبت از بیماران روانی و آموزش پزشکی بـود. همچنین این سیستم برای تعلیم دانشجویان پزشکی استفاده شده بود. با استفاده از ابزارهای ویدئویی اتاق های کلینیک و کلاس‌های درس بـه هم متصل شده بودند و ارتباط نزدیکی بین محیط آموزش و شرایط عملی درمان فراهم شده بود.
در سال 1968 بیمارستان عمومی ماساچوست ارتباط ویدئویی میکروویو را بین بیمارستان و فرودگاه Logan بوستون برقرار کرده بود تا مسافران در صورت لزوم امکان دسترسی سریع به پزشک را داشته باشند.
در سال 1978 برای تأمین پوشش پزشکی نواحی دور افتاده کوئیزلند در استرالیا ، یک شبکه ماهواره‌ای راه اندازی شد. پیش از ایجاد این شبکه ، مشاوران پزشکی از طریق تلفن ، رادیو یا خدمات پزشکی هلیکوپتری برای دسترسی به بیماران استفاده می‌کردند. هدف اصلی این پروژه ارتقاء میزان دسترسی به مراقبت های پزشکی در مناطق بومی بود.
پزشکی از راه دور به استفاده از تکنولوژی اطلاعات از قبیل کامپیوتر و مجموعه سیستم مخابراتی برای ارائه مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی از راه دور گفته می‌شود. مسائل تکنولوژی تله مدیسین را می‌توان به ارتباطات راه دور تکنولوژی تصویر و صدا و شبکه تقسیم‌بندی کرد. یکی از موارد بسیار پر مصرف تله مدیسین ، پزشکی اورژانس و سوانح است.

در شبکه های پزشکی از راه دور ، اورژانس با توجه به ماهیت مسائل اورژانس در پزشکی بالینی عامل  زمان (در حد ثانیه) بسیار مهم است و بر نجات جان بیماران مؤثر است. بنابراین تبادل کامل و مداوم و بدون وقفه اطلاعات از طریق شبکه های رایانه ای پزشکی از راه دور برای دریافت مشاوره از مراکز مرجع یا پزشکان متخصص مشاور نقش تعیین کننده در ارائه خدمات اورژانس به بیماران دارد ؛ از طرف دیگر شبکه های رایانه ای در معرض اختلالاتی هستند که می‌تواند باعث از هم گسیختگی آن‌ها و وقفه منقطع یا دائم در تبادل اطلاعات شود. همچنین هزینه فراهم آوری ارتباط شبکه‌ها در مناطق محروم و دور افتاده ، کشورهای در حال توسعه و یا مناطق جنگی نقش کلیدی را در طراحی و نصب شبکه‌ها ایفا می‌کنند.
با توجه به موارد ذکر شده مجموعه متعدد و پیچیده ای از عوامل در طراحی صحیح شبکه‌های پزشکی از راه دور اورژانس و تبادل بدون وقفه اطلاعات از طریق این شبکه‌ها نقش دارند. در نظر گرفتن کلیه  این عوامل در زمان طراحی سخت افزار و نرم افزاری شبکه و پیش‌بینی وضعیت و رفتار شبکه در حالت اختلال ، امری بسیار مهم و در عین حال بسیار مشکل و در بعضی موارد غیر ممکن است.
با در نظر گرفتن این مسأله ، در طی این طرح یک مدل رایانه ای با استفاده از نرم افزار سیمولینک به عنوان ابزار کمکی برای طراحی بهینه شبکه های پزشکی از راه دور اورژانس و بررسی جریان انتقال اطلاعات در شرایط بحرانی شبکه طراحی شده است.
به منظور تشریح عملکرد مدل ارائه شده در این تحقیق و نقش آن به عنوان یک ابزار کمکی برای کمک بـه تصمیم گیری در طراحی یک شبکـه پزشکی از راه دور ، دو وضعیت فرضی انتقال اطلاعات در زمان واقعی و انتقال اطلاعات به صورت غیر همزمان از طریق فایل شبیه سازی شدند. نتایج به دست آمده تفسیر شده و در مورد نقش مدل به عنوان کمک کننده در طراحی شبکه بحث شده است.
در حالت کلی پزشکی از راه دور به استفاده از تکنولوژی اطلاعات از قبیل کامپیوتر و مجموعه سیستم مخابراتی برای ارائه مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی از راه دور گفته می‌شود.
فناوری ارتباطات این امکان را فراهم می‌کند تا خدمات پزشکی به مراکزی که از لحاظ جغرافیایی از مرکز ارائه دهنده مجزا هستند فراهم شود. ارتباط تله مدیسین معمولا از طریق خطوط تلفن معمولی برای انتقال سیگنال‌های دیجیتالی به کمک کامپیوتر تأمین می‌شود. همچنین امکانات پیشرفته ارتباطی نظیر فیبرهای نوری ، خطوط ماهواره ای و موارد مشابه دیگر امکانات گسترده ای را در انتقال اطلاعات فراهم می‌کنند.
تله مدیسین را می‌توان در سه حوزه مختلف بررسی کرد:

کمک به تصمیم گیری
ساده ترین امکان تله مدیسین استفاده از بانک اطلاعاتی مراکز درمانی جهت تصمیم گیری صحیح متخصصان است. این عملکرد که قدیمی ترین کاربرد تله مدیسین است به کمـک موتورهـای جستجو نتایج تحقیقـات و و روش‌های مختلف درمان را برای پزشکان در هنگام کار فراهم می‌کند.
انتقال حس
منظور از انتقال حس ، ارسال اطلاعات بیمار از یک مرکز به مرکز دیگر است. اطلاعاتی نظیر سیگنال‌های حیاتی بیمار به خصوص تصاویر رادیولوژی دیجیتال و حتی تصویر ظاهری بیمار را می‌توان از طریق تله مدیسین منتقل کرد.
همکاری در مدیریت بیمار به صورت Real Time
مهم ترین و جدیدترین کاربرد تله مدیسین به کارگیری فن آوری انتقال تصاویر ویدئویی بیمار است که کمک می‌کند پزشکان مختلف در فرایندهای درمانی از قبیل عمل‌های جراحی یا فرایندهای دراز مدت وضعیت درمان را مدیریت کنند. علاوه بر تصاویر ویدیویی وضعیت ظاهری بیمار ، اطلاعات تجهیزات گوناگونی نظیر استنتوسکوپ ، افتالموسکوپ ، اتوسکوپ و درماسکوپ نیز می‌تواند منتقل شوند.

منبع: ماهنامه مهندسی پزشکی

کلمات کلیدی: biomedical engineering ، مهندسی پزشکی ، آشنایی با مهندسی پزشکی ، معرفی مهندسی پزشکی ، مهندسی پزشکی گرایش بالینی ، مهندسی پزشکی گرایش بیومکانیک ، مهندسی پزشکی گرایش بیوالکتریک ، مهندسی پزشکی گرایش بیومتریال (بیومواد) ، مهندسی پزشکی ایران ، مهندسی پزشکی دانشگاه پیام نور ، پایگاه آموزشی و اطلاع رسانی مهندسی پزشکی ، اخبار و تازه های مهندسی پزشکی ، مقالات مهندسی پزشکی ، آموزش مهندسی پزشکی ، دانلود کتاب های مهندسی پزشکی ، دانلود جزوه های مهندسی پزشکی ، دانلود نمونه سوالات امتحانی مهندسی پزشکی ، تله مدیسین ، Telemedicine ، پزشکی از راه دور